9.5. [27] Połączenia literowe ks, gz oraz zakres użycia litery x
W większości wyrazów połączenia literowe ks, gz piszemy zgodnie z wymową, np.
aneks, indeks, ekscerpcja, ekspertyza, eksperyment, ekspiacja, ekspresja, ekstaza, ksenofobia, kserokopia, maksimum, maksymalny, paradoksy, tekstologia; egzaminator, egzegeza, egzemplifikacja, egzoderma, egzosfera, egzystować.
Dawniej dla oznaczenia tych połączeń liter była używana litera alfabetu łacińskiego – x. Dziś zasięg jej użycia ograniczony jest do:
a) oznaczania każdej nieznanej wielkości matematycznej lub zmiennej niezależnej, np. oś x-ów, 5x, xy, oraz wszelkich nieznanych obiektów, osób, wielkości – x razy, miasto X, pan X;
b) nazwisk polskich pisanych w ten sposób od dawna, np. Axentowicz, Axer;
c) obcych nazw własnych osobowych i miejscowych, jeśli występują w pisowni oryginalnej, np. Maxwell, Huxley, Oxford (częściej jednak Oksford);
d) rodzimych skrótowców, głównie będących nazwami firm związanych z eksportem, np. Budimex, Hortex, Rolimpex, Stalexport;
e) nazw leków, np. oxeladin, madroxin, hydroxizin, maalox.
W przypadkach zależnych nazwy kończące się literą -x możemy zapisywać dwojako: albo w miejsce końcowego -x- piszemy -ks-, albo pozostawiamy w zapisie tematyczne -x-, np. Hortex – Horteksu, Horteksowi, Horteksie albo Hortexu, Hortexowi, Hortexie; Max (von Sydow) – Maksa albo Maxa (von Sydowa); Hendrix – z (Jimim) Hendriksem albo Hendrixem; Halifax (miasto) – do Halifaksu albo Halifaxu; cardox (lek) – o cardoksie albo cardoxie (por. Aneks I, p. 5.).
